Klauzule referencyjne
Zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem IV Senatu dynamiczne odniesienie uzgodnione w umowie indywidualnej do konkretnego układu zbiorowego właściwego dla pracodawcy należy co do zasady interpretować jako tzw. umowę o równych szansach, jeżeli pracodawca związany jest układami zbiorowymi pracy . Opierało się to na założeniu, że taka klauzula umowna dostarczona przez pracodawcę związanego układem zbiorowym miała jedynie zastąpić ewentualny brak układu zbiorowego przez pracownika. Stosunek pracy powinien uczestniczyć w dynamicznym rozwoju układu zbiorowego, o którym mowa, o ile sam pracodawca był związany układem zbiorowym. Jeżeli pracodawca nie miał już obowiązku rokowań zbiorowych stosowania nowo zawartych układów zbiorowych wobec pracowników zorganizowanych, nie obowiązywał już także umowny obowiązek w tym zakresie wobec pracowników niezorganizowanych. Nie powinno mieć znaczenia, czy istniały przesłanki wskazujące na taki zamiar uregulowania umowy o pracę niezorganizowanego pracownika w brzmieniu umowy lub w okolicznościach towarzyszących zawarciu umowy.
Wyrokiem z dnia 14 grudnia 2005 r. ( 4 AZR 536/04 ) Senat IV zapowiedział, że będzie trzymać się tego orzecznictwa ze względu na ochronę zaufania w przypadku umów zawartych przed 1 stycznia 2002 r. Jednakże odstąpi od stosowania powyższą zasadę interpretacji dla umów zawieranych od tego momentu („nowe umowy”) i zaakceptuje samo porozumienie o równym traktowaniu jedynie wówczas, gdy będą ku temu wystarczające przesłanki z treści umowy i/lub okoliczności towarzyszących jej zawarciu z kontraktu. Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2007 r. (4 AZR 652/05) IV Senat zrealizował swoje ogłoszenie. Dynamiczne odniesienie do konkretnego układu zbiorowego uzgodnionego w umowie indywidualnej ma miejsce w każdym przypadku, jeżeli układ zbiorowy pracodawcy do układu zbiorowego określonego w umowie o pracę nie został po zawarciu warunku w sposób rozpoznawalny pracownika, jest konstytutywną klauzulą referencyjną, która jest uruchamiana w przypadku opuszczenia stowarzyszenia pracodawcy lub nie ma to wpływu na jakąkolwiek inną utratę jego układu zbiorowego pracy („bezwarunkowe skierowanie dynamiczne w czasie”).
Jeżeli w umowie o pracę uzgodniono bezwarunkową, dynamiczną w czasie klauzulę odniesienia przed wejściem w życie reformy prawa zobowiązań 1 stycznia 2002 r., należy ją interpretować jako „umowę o równych szansach” zgodnie z wcześniejszym orzecznictwem ze względu na ochronę uzasadnionych oczekiwań. Jeżeli jednak przedmiotowa klauzula została uzgodniona po dniu 31 grudnia 2001 r., zasada interpretacji zgodnie z art. Dotychczasowe orzecznictwo nie ma już zastosowania, nawet jeśli identyczna lub podobna klauzula znajdowała się już w poprzedniej umowie o pracę między stronami, zawartej przed datą referencyjną. Tej zmianie orzecznictwa nie zaprzeczają względy ochrony uzasadnionych oczekiwań. Ryzyko zmiany orzecznictwa w zakresie powszechnie stosowanych klauzul umownych początkowo dotyczy wyłącznie użytkownika klauzuli. Jednakże ograniczenie skutku wstecznego jest konieczne, jeżeli i w zakresie, w jakim strona, na którą wpływa to niekorzystnie, mogłaby powoływać się na kontynuację poprzedniego orzecznictwa, a zastosowanie zmienionej opinii oznaczałoby nieuzasadnione trudności, nawet biorąc pod uwagę uzasadnione interesy strony przeciwnej. Wraz z wejściem w życie reformy prawa zobowiązań nastąpiła istotna ocenowo zmiana paradygmatu, która w kolejnym okresie prowadzi do odmiennego ważenia wzajemnych interesów, a tym samym do wyeliminowania założenia o nieuzasadnionych uciążliwościach dla pracodawca. W wyroku z 17 października 2007 r. (4 AZR 778/06) IV Senat zajmował się interpretacją odniesienia do umowy o pracę zarówno w odniesieniu do układu zbiorowego pracy, jak i regulacji prawnej. Podstawą decyzji była umowa o pracę zatrudnionego profesora uczelni, w której powołano się zarówno na aktualnie obowiązującą wersję ustawy BATO, jak i ustawę o Państwowym Szkolnictwie Wyższym.
Sposób rozwiązania sprzeczności obu przepisów w zakresie czasu pracy zatrudnionego profesora uczelni należy rozstrzygnąć poprzez interpretację umowy. Należy przyjąć, że strony umowy o pracę dążyły do rozsądnej regulacji, zgodnej z prawem wyższej rangi. Wobec braku dowodów przeciwnych można przyjąć, że stronom umowy o pracę zależało na przyznaniu pierwszeństwa przepisom ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym jako normom bardziej szczegółowym w przypadku sprzeczności przepisów. Na pytanie o specjalność nie można odpowiedzieć w oparciu o charakter prawny przepisów. Nie ma zasady, że układ zbiorowy jest zawsze bardziej wyjątkowy niż prawo. Należy raczej określić bardziej szczegółowy zbiór zasad, biorąc pod uwagę treść przepisów. W szczególności do stosunku pracy z etatowymi pracownikami uczelni akademickich i artystycznych stosuje się państwowe prawo o szkolnictwie wyższym. Zgodnie z decyzją Piątego Senatu z dnia 14 marca 2007 r. (5 AZR 630/06) do klauzul referencyjnych w formalnych umowach o pracę należy stosować artykuły 305 i nast. niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB). Jednakże zawarte w ogólnych warunkach postanowienia dotyczące głównych zobowiązań do wykonania świadczenia należy sprawdzić wyłącznie pod kątem naruszenia wymogu przejrzystości zgodnie z § 307 ust. 3 w związku z § 307 ust. 1 zdanie 2 BGB. Nieograniczona kontrola treści zgodnie z § 307 ust. 3 zdanie 1 niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB) ma miejsce, jeśli postanowienia ogólnych warunków handlowych odbiegają od przepisów prawnych lub je uzupełniają. Ograniczonej kontroli podlegają jednak klauzule określające zakres świadczenia umownego należnego stronom. W stosunku pracy są to przede wszystkim wykonywanie pracy i wynagrodzenie. Odnosząc się do godzin pracy urzędników, strony ustalają główny obowiązek ich wykonywania. Dotyczy to również odniesienia dynamicznego. W tym przypadku nie dochodzi do naruszenia wymogu przejrzystości zawartego w art. 307 ust. 1 zdanie 2 niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB) w przypadku klauzuli odnoszącej się do godzin pracy porównywalnych urzędników służby cywilnej regulowanych przepisami prawa w celu umożliwienia ustalenia wymiaru czasu pracy pracownika. Takie odniesienie nie jest niejasne.
Odniesienia odpowiadają standardowej technologii sterowania i są powszechne w prawie pracy. Odniesienia dynamiczne odpowiadają także wspólnej technice sterowania i służą interesom obu stron. W wyroku z dnia 28 czerwca 2007 r. ( 6 AZR 750/06 ) VI Senat zdecydował, że układ zbiorowy obowiązujący pracodawcę na mocy rokowań zbiorowych i który jest w pełni wymieniony we wcześniej sformułowanej umowie o pracę, nie podlega wówczas kontroli przejrzystości zgodnie z § 307 ust. 1 zdanie 2 BGB podlega, jeżeli pracownik nie jest członkiem związku zbiorowego. Kontrola przejrzystości oznaczałaby, że poszczególne postanowienia tego samego układu zbiorowego pracy z tym samym pracodawcą, w zależności od tego, czy pracownik jest członkiem układu zbiorowego pracy, czy nie, byłyby stosowane raz, a drugi raz nie ze względu na brak przejrzystości . Nie jest to zgodne z celem art. 310 ust. 4 zdanie 1 BGB, zgodnie z którym art. 305 i nast. BGB nie mają zastosowania do układów zbiorowych. Ustawodawca wychodzi z założenia, że postanowienia dotyczące rokowań zbiorowych zapewniają ogólną odpowiednią równowagę ze względu na sprzeczne interesy pracowników i pracodawców.